الیاس خان بختیاری
الیاس خان دورکی از ایلخانان بختیاری بود. او ولد فرج الله خان دورکی پسر ابدال خان ایلخان بختیاری بود. الیاس خان دورکی تا قبل از رسیدن به حکم ایلخانی در حال تحصیل علوم دینی در اصفهان بود. دو تن از شاعران هم عصر او در وصف بزرگی و شخصیت این بزرگوار اشعاری را بیان کردند. که در کتاب بختیاری در گذر زمان آقای اعتمادی به آنها اشاره شده است. طایفه الیاسی در شهر دشتک چهارمحال ساکن هستند. مادر بزرگ اینجانب که از نوادگان حسن خان دروکی برادر الیاس خان هستند.(یاد آن مادر مهربان، بی بی گلی الیاسی گرامی باد)
فرمانی است ازفتحعلی شاه به الیاس خان مورخ ربیع الاول 1230 ه.ق برابر با فوریه 1815 م1
بسم الله تعالی شانه العزیز
العـزّه لله
قرار در کف شاه زمانه فتحعلی گرفت خاتم شاهی ز قدرت ازلی 1217
الملک لله تعالی حکم همایون شد که چون مراسم خدمتکاری و غایت جان نثاری عالیجاه رفیع جایگاه و شهامت و نبالت همراه اخلاص و عقیدت آگاه «الیاس خان بختیاری» بر پیشگاه خاطر خطیر شهریاری ظاهر آمده پرتوی از آفتاب عنایت شاهانه ضیاء افروز ساحت احوال مشارالیه گردیده در سنه ماضیه ایت ئیل خجسته دلیل و مابعد ها «محال پشتکوه بختیاری» را که تیول عالیجاه مشارالیه و غیره مقرر بوده و جمع دیوانی آن بعد از وضع تخفیفات سابق مبلغ پانصد و پنجاه تومان است. به تیول عالیجاه مشارالیه عنایت فرمودیم که متصرف و برای خود ضبط و زراعت و نسق نموده منافع آن را صرف معاش خود نماید و از روی کمال اهتمام و استظهار بتقدیم خدمات و جان نثاری اقدام نماید. مقرر آنکه عالیجاهان رفیع جایگاهان عزت و شهامت همراهان مقرب الخاقان مستوفیان عظام دیوان قضا نظام و سررشته داران دفترخانه مبارک شرح فرمان جهان مطاع را در دفاترخلود ثبت و از شائبه تقدیر و تبدیل محروس دارندو در عهده شناسند. تحریراٌ فی شهر ربیع الاول سنه 1230 .
فرمانی است از فتحعلی شاه به الیاس خان جمادی الاول 1230ه.ق برابر با آوریل 1815م2
هو
عالی شان رفیع مکان عزت و سعادت نشان ضابط محال اربع بداند که در این وقت حسب الفرمان قضا جریان مبارک محال پشتکوه بتیول عالیجاه رفیع جایگاه عزت و سعادت و مجدت همراه «زبدة الخوانین الیاس خان» مرحمت هست. آن عالیشان می باید حسب الفرمان قضا جریان مبارک «محال پشتکوه را بالتمام تیول ابدی عالیجاه مشار الیه دانسته احدی را دخیل نداند» وتفرقه که از محال مزبور در آنجاها باشد خاطر جمع و مطمئن داشته روانه محال مزبور دارد و در هر باب بنحو مسطور مرقوم معمول داشته محال پشتکوه را تیول عالیجاه مشارالیه دانسته که محال مذکور محض مشارالیه و احدی را بجز او دخیل نداند و در عهده شناسند. تحریرا فی شهر جمادی الاول سنه 1230. 1
با تأسیس سلسله قاجار، منطقه پشتکوه از جمله دشتک، به فرمان فتحعلی شاه1 در تیول «الیاس خان بختیاری(از نوادگان علی صالح خان و ولد فرج الله خان) قرار داشت. «الیاس خان درآن زمان از بزرگان معروف بختیاری به شمار می رفت و به نوشته برخی منابع تاریخی «در حدود سال های 1225الی 1245 هجری قمری، در حکم ایلخان بختیاری به حساب می آمد. و املاک منطقه چغاخور، جونقان، شلمزار، دستنا، گهرو، کاج و دشتک» از الیاس خان بود» الیاس خان از اجداد خوانین دشتک و جد بزرگ پژمان بختیاری بود و دشتک سکونتگاه دائمی خاندان فرج اله خان و الیاس خان و نوادگان آنان بود.
در دوره قاجاریه دشتک در معادلات سیاسی، اجتماعی بختیاری از اهمیت زیادی برخوردار بود. نجف خان فرزند ارشد الیاس خان و فرزندش محمدرضاخان، حاکم و خان منطقه دشتک بودند. علیمرادخان پدر پژمان بختیاری نیز فرزند نجف خان بود. علیرضاخان (یاعَلرضا خون) فرزند محمدرضاخان نیز در دوره بعدخان و حاکم منطقه دشتک و مالک املاک زیادی بود که به تدریج به سایرین واگذار شد. دختر نجف خان(عمه پژمان بختیاری) به نام «بی بی مهری جان»(دشتکی) نیز مادر سردار اسعد (از رهبران بزرگ مشروطیت) بود. گارثویت می نویسد: «بی بی مهری جان یکی از پرنفوذ ترین زنان ایلخانی و مادر علیقلی خان سردار اسعد و خسرو خان سردار ظفر بود. اسناد الیاس خان در خانواده سردار اسعد نوه دختری او از برکت همین ازدواج باقی مانده است.
در کتاب بختیاری در آیینه تاریخ آمده است: احتمالا فرج اله و پسرش الیاس از طرف آقامحمد خان و فتحعلی شاه حمایت می شدند... ممکن است پس از مرگ حبیب اله خان حکومت مرکزی، خانواده فرج اله خان را مورد حمایت قرار داده باشد چرا که بعد از درگذشت حبیب اله خان سه پسرش چراغعلی خان، جعفرقلی خان و کلبعلی خان، با قاجاریه به مخالفت برخاسته بودند. این اختلافات در سال 1840 میلادی بعد از آنکه حسینقلی خان با مهری جان دختر[نوه] الیاس خان ازدواج کرد، برطرف گردید. این ازدواج به طور غیر عمد موجب شد که پنج طغری سند در این خانواده باقی بماند.»3 ...«آخرین سند از این مجموعه اسناد متعلق به دوران اولیه قاجار است. در این رقم که در سال 1241 (1825م) خطاب به الیاس خان صادر شده او را به عنوان رئیس ایل بختیاری شناسایی می کند.
در جریان جنگ های ایران و روس فتحعلی شاه از الیاس خان خواست که قشونی از بختیاری را برای کمک به سپاه ایران بفرستد الیاس خان، هزار یا به روایتی سه هزار سوار بختیاری به فرماندهی برادر خود «حسن خان» در سال 1242 به اردوی عباس میرزا فرستاد که با شجاعت در مقابل دشمنان جنگیدند
سردار اسعد می نویسد: در ایام ریاست او (الیاس خان) قصه جنگ روس و ایران روی داد و 1000 سوار بختیاری به ریاست حسن خان برادر الیاس خان در اردوی نایب السلطنه عباس میرزا بود. در یکی از جنگهای عباس میرزا با روس ها قشون روس یکی از تپه ها را سنگر بسته بودند عباس میرزا، بختیاریان را پیش طلبید و گفت اینک سخت بشتابید و تپه را از روس ها بگیرید.»1 درتاریخ آمده است که بختیاری ها شجاعانه در مقابل قوای روس جنگیدند حتی زمانی که قوای ایران عقب نشینی کرد، بختیاری ها همچنان به جنگ ادامه دادند تا اینکه در محاصره لشگر عظیم روس ها قرار گرفته و به اسارت در آمدند و پس از امضای قرارداد صلح ایران و روسیه آزاد شدند. حسن خان هم از اجداد خوانین دشتک بود. الیاس خان در سال 1245 ه.ق درگذشت.
سردار اسعد همچنین در مورد الیاس خان نوشته است: «بعد از فوت الیاس خان مابین اولاد فرج اله خان و اولاد حبیب اله خان که جعفرقلی خان جد من و کلبعلی برادرش باشد با اولاد فرج اله خان چندین جنگ شد در یکی از جنگ ها که تمام هفت لنگ و چهارلنگ با اولاد فرج اله خان همراهی کردند و با جد من در شیمبار که در وسط جنگل و جبال بختیاری واقع است رزمی سخت نموده جد من مقتول شد.»
در ادامه، متن فرامین فتحعلی شاه به الیاس خان بختیاری خواهد آمد در محتوای متن این فرمان ها تاکید شده است: منطقه پشتکوه که به صورت موروثی در تیول خاندان خوانین بختیاری بوده، در تیول الیاس خان قرار دارد و سایر خوانین در آن دخالتی نداشته باشند. البته تیول به معنای واگذاری درآمد و مالیات یک منطقه از طرف پادشاه یا حکومت به فردی است که لیاقت و شجاعت خاصی ابراز داشته است و به معنای این نیست که دیگران هیچ گونه مالکیتی نداشتند.
